اهمیت داشتن فرهنگ عذرخواهی

همانطور که بارها و بارها شنیده‌اید انسان جایزالخطاست. یعنی امکان اینکه انسان اشتباه کند زیاد است. مخصوصا زمان‌هایی که بر این تصور است کاری که انجام می‌دهد درست بوده؛ اما وقتی با نتیجه کار مواجه می‌شود می‌بیند آنچه تصور می‌کرده اشتباه است. دراینجاست که یک وظیفه مهم به وجود می‌آید و آن هم قبول اشتباه است. اینکه فرد متوجه شود کاری که انجام داده اشتباه بوده بسیار مهم خواهد بود. چون در آن صورت باعث می‌شود تا آن شخص به این نتیجه برسد که دیگر آن اشتباه را نکرده و آن را به عنوان عبرت و تجربه آویزه گوش خود کند.

اما ماجرا نباید به همین جا ختم شود. یک فردی که اشتباهی انجام می‌دهد اگر در قبال این اشتباه اطرافیان و بخشی از جامعه دچار مشکل شدند یا تحت تاثیر آن رفتار قرار گرفتند در آن زمان است که آن فرد خطاکار باید معذرت‌خواهی کرده، اشتباه خود را بپذیرد و از اطرافیان خود بابت خطا و اشتباهی که مرتکب شده عذرخواهی کند. اما بسیاری چه افراد عادی و چه حتی مسئولان نه تنها عذرخواهی نمی‌کنند بلکه دلیل به وجود آمدن آن خطا و اشتباه را نه به خاطر رفتار خودشان بلکه به عوامل دیگر و افراد دیگر نسبت می‌دهند که هم از زیر بار مسئولیت خطا خارج شوند و هم اینکه اشتباه خود را نپذیرفته و در صورت تکرار آن زیر بار نروند.

در صورتی که بسیاری از روانشناسان و جامعه‌شناسان بر این باورند چنین رفتاری نه تنها اشتباه بلکه می‌تواند درصورتی که آن خطا دایره وسیع‌تری از افراد را شامل شود خطرناک بوده و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.

 با اشتباه تجربه به دست می‌آید

روانشناسان بر این باورند انسان‎‌ها اشتباه می‌کنند و ممکن است از این طریق به دیگران هم آسیب برسانند. بنابراین در فرهنگ‌های مختلف واژگان و عبارت‌هایی برای معذرت‌خواهی وجود دارد. عذرخواهی یعنی فرد متوجه اشتباه خود شده است و برای اینکه نشان دهد به اشتباه خود پی برده معذرت‌خواهی می‌کند. در هر صورت انسان‌ها در همر مقام و منصبی که باشند بدون اشتباه نیستند. اگر کسی مدعی باشد هیچ کار اشتباهی نکرده این خود اشتباه بزرگی است!

جامعه‌شناسان نیز به این نکته تاکید دارند بدون اشتباه کردن تجربه کسب نخواهد شد و آموزشی صورت نمی‌گیرد. برای همین این موضوع باید از کودکی و در خانواده شکل گیرد. متاسفانه در حال حاضر شاهد تربیت غلطی هستیم که خانواده‌ها فرزندان خود را به آن شیوه بزرگ می‌کنند. تربیتی که حتی به مدارس نیز رسیده است و آموزش‌ و پرورش آنطور که کودک و نوجوان متوجه اشتباهش شود و از آن درس بگیرد و عذرخواهی کند آنها را تربیت نمی‌کند. در صورتی که کارشناسان آموزش به این نکته تاکید دارند آموزش فرهنگ عذرخواهی باید از خانواده و مدارس شروع شود.

اما می‌بینیم که در حال حاضر برخی والدین وسواسی با القای این نگرش به فرزند خود که نباید اشتباه کند و با محافظت و مراقبت بیش از حد از او در واقع به فرزندشان خیانت می‌کنند. چون به هر حال، ما از اشتباهات خود درس می‌گیریم، تجربه کسب کرده و رشد می‌کنیم. اما این اشتباهات که اگر از زاویه درستی به آنها نگاه کنیم منابع ارزشمند فراگیری هستند و ممکن است برای دیگران مشکلاتی ایجاد کنند.

باور کنید معذرت‌خواهی کنید آسمان به زمین نمی‌آید

خیلی وقت‌ها شده تصمیمی گرفته می‌شود که برای ما خوب است و نتایج دلخواه را به دنبال دارد؛ اما همین تصمیم خوب برای ما می‌تواند برای دیگران پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. تصمیم خوب برای ما می‌تواند تصمیم بد برای دیگران باشد. در چنین مواقعی اگر فرد متوجه پیامدهای ناخوشایند تصمیم خود برای دیگران نباشد مشکل مضاعف می‌شود و می‌تواند منجر به مختل شدن ارتباط شود.

روانشناسان می‌گویند هوش پایین، ضعف همدلی، اختلالات شخصیت و مانند آن، مانع آگاهی فرد از تاثیر تصمیم و رفتار نادرست خود بر دیگران است. اما وقتی فرد متوجه آسیبی که به دیگری وارد کرده باشد و در عین حال هم معذرت‌خواهی نکند این رفتار می‌تواند ناشی از مجموعه دیگری از مشکلات فردی باشد، از جمله باورها و افکار نادرستی که ممکن است فرد داشته باشد، مثل اینکه با خود بگوید «حالا مگر چی شده؟ دنیا که به آخر نرسیده؟ چرا باید عذرخواهی کنم؟ اگر عذرخواهی کنم ارزشم کم خواهد شد. کوچک خواهم شد. پوزش خواستن باعث پررو شدن طرف مقابل می‌شود.»

حتی ماجرا تا جایی پیش می‌رود که گاهی این افراد خود را برتر از دیگران می‌دانند که با توجه به جایگاه بالاتر ناشی از توهمی که برای خود متصور هستند عذرخواهی کردن از دیگران را در شان خود نمی‌دانند!!!! این افراد دچار هذیان خود بزرگ‌بینی هستند؛ چراکه در حقیقت همه افراد بشر حق و حقوق برابر دارند و به قول معروف خون کسی از دیگران رنگین‌تر نیست.

معذرت‌خواهی راهی به سمت رشد

مقام و مسئولیت، وضع خوب اقتصادی، پایگاه معنوی و مذهبی، مدیر و رئیس بودن، داشتن مال و منال، قدرت و زور بازو، علم و مدرک، سن و سال، و مواردی مثل اینها می‌تواند به توهم خود بزرگ‌بینی دامن زده و مانع معذرت‌خواهی شود. با وجود شیوع فراوان علل عدم عذرخواهی، خوشبختانه هنوز هم هستند افرادی که آنقدر خوب، خودآگاه، خاشع، خردمند و شجاع باشند که به محض پی بردن به اشتباه خود در ارتباط با دیگران بدون کوچک‌ترین تردید، تعلل و طفره رفتنی عذرخواهی کرده و درصدد جبران برمی‌آیند. این افراد کسانی هستند که روی خود کار کرده‌اند و خود را به همان گونه‌ای که هستند پذیرفته‌اند و در نتیجه راه را به روی رشد خود و غنا بخشیدن به روابط خود با دیگران گشوده‌اند. اگرچه عذرخواهی فراوان و بی‌مورد نشانه خود کم‌بینی و کسالت روان است، فقط انسان‌های عاقل، عامل، خودآگاه، خردمند و دوراندیش هستند که به جا، به اندازه و به موقع عذرخواهی می‌کنند. در این زمان است که با تمرین کردند و تربیت درست می‌توان به مرحله‌ای رسید که فرد بداند چه زمان اشتباه کرده است، چه زمان وقت پذیرش آن است و چه وقتی موقع آن خواهد بود که عذرخواهی کند که با دانستن زمان مناسب این مراحل نه تنها باعث کسر شان او نخواهد شد حتی به جایی برسد که ارزش آن فرد به دلیل قبول اشتباه‌اش بالا نیز برود.

برای رسیدن به این مرتبه راه دشواری در پیش نیست و نباید بر این تصور بود که دیگر دیر شده. شروع این اتفاق می‌تواند از خودمان شروع شود که با تمرین به سرعت می‌توان به آن دست یافت و دیگران با الگو گرفتن از این دست رفتارها از خودشان شروع کنند.